Xuôi theo quốc lộ 25 xuống hết đèo Chư Sê rẽ trái vào khoảng 2 km là công trình đại thủy nông Ayun Hạ. Với diện tích mặt hồ rộng 37 km², dung tích 253 triệu m³ nước, công trình cung cấp nước cho 13.500 ha đất canh tác lúa 2 vụ của các huyện Phú Thiện, Ia Pa và thị xã Ayun Pa.
Năm 1978, công trình bắt đầu được quy hoạch. Nhiệm vụ này được giao cho Phòng Quy hoạch thuộc Ty Thủy lợi Gia Lai-Kon Tum. Phòng chúng tôi hồi ấy chỉ có 6 anh em làm công tác tìm, quy hoạch nguồn nước để làm công trình thủy lợi trên toàn tỉnh, chủ yếu dựa trên bản đồ 1/50.000. Phòng làm việc thì hẹp nhưng chiếc bàn phải thật rộng để trải bản đồ. Vạch kẻ thân đập đầu tiên dựa theo đường đồng mức của 2 cụm núi thấp ở xã Chư A Thai (huyện Ayun Pa cũ) nhằm cản dòng con sông Ayun. Đó là nét vẽ đầu tiên cho công trình lúc bấy giờ.
 |
| Kênh chính công trình thủy lợi Ayun Hạ. Ảnh: Đ.T |
Bước tiếp theo là đi quy hoạch thực địa. Để chuẩn bị cho chuyến đi 7 ngày, trong ba lô mỗi người có đến gần 40 kg lương thực và đồ nghề. Chiếc xe lam chở chúng tôi từ Pleiku xuống đến huyện Mang Yang rồi rẽ vào. Nhiệm vụ của chúng tôi là tìm về đầu nguồn của con sông và các con suối trong lưu vực để đo sơ bộ vận tốc dòng chảy, từ đó suy ra lượng nước có được hàng năm làm cơ sở chung cho công trình. Hơn 4 giờ luồn rừng đi bộ chúng tôi mới đến được đầu nguồn của sông Ayun và xác định điểm đứng. Đêm đầu tiên chúng tôi giăng tăng bạt làm lán tạm bên bờ sông. Theo kinh nghiệm đi rừng của anh Mẫn-Trưởng đoàn, chúng tôi chặt le vót nhọn cắm xung quanh trại và đốt lửa để phòng thú dữ. Thi thoảng, mọi người giật mình khi nghe tiếng hổ gầm vang cả khu rừng. Thảng hoặc có tiếng sột soạt của bầy nhím ăn đêm…
7 giờ sáng hôm sau, chúng tôi bắt đầu thu dọn hành lý và tiếp tục cuộc hành trình xuôi dòng tìm về vị trí đã định trước. Cả đoàn lầm lũi len lỏi trong khu rừng nguyên sinh, qua những khe suối cạn, trèo lên những đồi cao, lật bản đồ, dùng la bàn để xác định vị trí. Anh Mẫn vừa xòe tấm bản đồ trải ra trên thảm lá mục để dò tìm thì đột nhiên thấy dưới lớp lá ủ dưới chân mình cử động. Anh vừa ôm bản đồ lao lên sườn đồi thì một con trăn to như bắp vế tung mình ra khỏi lớp lá và giương đầu cao ngoe nguẩy. Chúng tôi một phen tháo chạy bạt mạng. Nghĩ quấy, chỉ cần chậm một khoảnh khắc nữa thôi thì anh Mẫn đã bị con trăn cuốn nhừ xương. Đến ngày thứ 5, một anh trong đoàn lên cơn sốt. Chúng tôi phải dừng cuộc đi gần 1 ngày để anh dùng thuốc cho qua cơn, hồi phục và đi tiếp.
Qua nhiều ngày lăn lộn trên những cánh rừng và những con suối, chúng tôi đã đo được 21 điểm trên toàn lưu vực của hồ và ghi chép, đánh dấu những điểm cần thiết để làm cơ sở. Điểm cuối cùng dừng chân là ngay dưới con đập dâng bây giờ. Nơi này vẫn còn thấy những cây gỗ hóa thạch nằm rải rác dọc theo bờ sông. Chúng tôi cắt rừng tìm về quốc lộ 25 để đón xe về Pleiku.
Năm 1994, một hồ nước nhân tạo xuất hiện từ việc chặn dòng chảy sông Ayun. Và rồi công trình đại thủy nông Ayun Hạ hoàn thành năm 2002. Chiều dài đập đất là 370 m, chiều cao đập là 36 m. Đập chính và cửa cấp nước của hồ nằm trên địa bàn xã Chư A Thai, huyện Phú Thiện. Vùng ngập nước chính là địa phận xã Hbông, huyện Chư Sê. Đến nay, ngoài việc cấp nước cho cánh đồng, công trình còn cung cấp nguồn thủy sản lớn cho cả tỉnh. Ngoài ra, người dân xã Ayun ở đầu nguồn cũng được hưởng lợi từ nguồn lợi cá tôm quanh năm. Đồng thời, Nhà máy Thủy điện Ayun Hạ với 2 tổ máy có công suất 2.700 kWh cũng chính thức hòa vào lưới điện quốc gia.
Hôm nay trở lại, tôi lại được ngắm nhìn mặt hồ rộng mênh mông, sóng nước lăn tăn phản chiếu ánh mặt trời lấp lánh. Thi thoảng có tiếng cá quẫy đuôi tạo sóng nước xao động cả một vùng. Cánh rừng đầu nguồn xanh mướt. Chiều chiều, đàn chim, đàn cò về đậu oằn cành cây ven hồ. Nhiều hoạt động du lịch, thể thao trên nước, du thuyền… được tổ chức trên lòng hồ, không ít bạn trẻ cũng chọn nơi này để ghi lại những khoảnh khắc hạnh phúc nhất cho album ảnh cưới. Ayun Hạ giờ đây còn là một thắng cảnh. Khung cảnh ấy chợt khiến tôi thấy lòng thật mênh mang…
An Sinh
Baogialai.com.vn
