Cách trung tâm thị trấn Kông Chro (huyện Kông Chro) chừng 3 km về phía Đông Nam từng có một ngọn thác rất đẹp, là một đoạn gấp khúc của sông Ba. Hai bên là vách đá dựng đứng, một cột nước như được nứt ra từ đá tạo thành dòng chảy đổ xuống từ độ cao 50 m, tỏa thành một vùng sương mù quanh năm mát lạnh. Đó là thác Ia Rung, hay còn gọi là Sa Khổng Lồ.
Lần tìm về lịch sử mới biết cái tên Sa Khổng Lồ có từ thời Tây Sơn khởi nghĩa. Thác nằm giữa rừng núi, có những bãi đá, bãi cát phẳng rộng trải dọc theo hạ lưu thác, bốn bên là cây xanh bao phủ. Vì vậy, Nguyễn Nhạc đã chọn nơi này làm nơi luyện quân để chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa nông dân lập nên nhà Tây Sơn với những chiến công dẹp nội loạn, chống ngoại xâm hào hùng.
 |
| Con thác xưa giờ chỉ còn trơ đá dưới cái nắng chói chang. Ảnh: A.S |
Còn nhớ thập niên 60-70 của thế kỷ trước, hàng năm vào mùa nước cạn, dân làng lại tập trung về đây làm lán trại tạm và ngụ cư có khi cả nửa tháng để đánh bắt cá. Xuôi về phía hạ lưu thác, trải dài chừng vài cây số, 2 bên bờ sông được che phủ bởi tán rừng, không khí mát mẻ. Lòng sông là nơi trú ngụ của nhiều tôm cá với những loài cá quý như cá đá, chép, phá, nhao, sốc, lúi, chình… Cá ở đây nhiều vô kể: Ban đêm, những đàn cá đớp mồi trên mặt nước gây động cả một khúc sông; ban ngày trong những hang đá cạn nước, cá bơi lội như trong chậu, chỉ cần lấy vợt hoặc tấm lưới giăng là bắt được. Ngày về lại làng, gia đình nào cũng mang cả gùi lớn cá muối dùng để ăn quanh năm. Nơi này cũng là căn cứ của bộ đội ta ngày ấy, nên cá tươi, ruốc cá khô-những sản vật từ sông Ba-đã trở thành thực phẩm không thể thiếu mang theo suốt những cuộc hành quân. Đặc biệt, trong những cuộc càn quét, thả bom của Mỹ, đây là nơi trốn tránh bom đạn của dân làng bởi có những hang đá lớn rất hiểm trở, có hang đủ chỗ cho nhiều gia đình trú ngụ.
Khi huyện Kông Chro được thành lập, khúc sông này cũng đã cung cấp một phần thủy sản cho cả khu trung tâm thị trấn. Sau đó ít năm, đường đến thác thuận tiện hơn, những dòng người các nơi đổ về ngày càng đông để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của dòng nước tuôn trào từ đỉnh cao đổ xuống trắng xóa, bụi nước mịt mù như sương, phủ cả một khúc sông mát lạnh. Hai bên bờ đá dọc theo thác là những chùm hoa phong lan, sim, mua nằm giữa cheo leo khoe màu sắc rực rỡ. Những lùm cây, tán lá nguyên sinh cũng thả mình nhoài ra dòng thác đẹp hùng vĩ và thơ mộng. Đây xứng đáng là một danh thắng hiếm có giữa trùng điệp rừng núi.
Nhưng từ ngày con đập thủy điện An Khê-Ka Nak nơi đầu nguồn sông Ba cản dòng, thác Ia Rung về mùa khô cạn kiệt nước, có nơi chỉ còn nước đọng thành vũng. Cá tôm bị hủy diệt. Tiếp đó, cách đầu nguồn thác chừng 2 km, một con đập thủy điện nữa tên Đak Srông chắn ngang sông, cản nước đầu dòng chảy của thác Ia Rung rồi dẫn nước vòng qua kênh mới. Thác Ia Rung mỗi ngày một cạn kiệt hơn.
Đó là lý do thác Ia Rung (Sa Khổng Lồ) ngày nay chỉ còn là cái tên huyền thoại một thuở. Giờ đây chỉ còn lại một khúc sông chết với những tảng đá xếp lớp, trải mình giữa trời nắng chang chang trơ gan cùng năm tháng. Và, lắng trong ký ức chỉ còn những hoài niệm về dòng nước mát tuôn trào thuở ấy.
An Sinh
Baogialai.com.vn
